Czym jest próchnica zębów

Próchnica zębów jest chorobą polegającą na demineralizacji oraz proteolitycznym rozpadzie twardych tkanek zęba. Przyjmuje się, że rozwój choroby uwarunkowany jest współwystępowaniem następujących czynników: bakterii kwasotwórczych i węglowodanów w jamie ustnej cukrów, podatności tkanek zęba na odwapnienie oraz czasu i częstości oddziaływania szkodliwych czynników na ząb. Na podstawie wielu badań dowiedziono, że jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za rozwój próchnicy zębów są bakterie płytki nazębnej. W jamie ustnej człowieka bytuje około 50 miliardów bakterii należących do 300 gatunków. Aby bakterie można było uznać za próchnicotwórcze, muszą one posiadać pewne cechy: produkować kwasy na drodze rozkładu cukrów, dobrze tolerować kwaśne środowisko i tworzyć tzw. cukry zewnątrzkomórkowe (glukan i fruktan). Obecnie za najbardziej próchnicotwórczy gatunek bakterii uważany jest Streptococcus mutans i Lactobacilus acidophilus. Próchnicotwórcze bakterie tworzą miękki, ściśle przylegający do powierzchni zębów nalot żółtej barwy. Nalot ten nazywamy płytką nazębną. Drobnoustroje stanowią 80% masy płytki, pozostałe 20% to organiczna matryca, która ułatwia im przyleganie i oddziaływanie na ząb.
Związek między intensywnością próchnicy, a częstością i ilością spożywanych węglowodanów znany jest już od dawna. Dzisiaj wiadomo już, że działanie próchnicotwórcze cukrów zależy także od rodzaju cukrów. Niebezpieczne dla zębów są dwucukry, czyli sacharoza, maltoza, laktoza oraz cukry proste, tj. glukoza i fruktoza. Stanowią one bowiem najlepszy substrat dla fermentacji bakteryjnej, czyli dla tworzenia kwasów. Sacharoza, która uchodzi za najbardziej próchnicotwórczy cukier, rozkładana jest przez bakterie na glukozę i fruktozę, z których później powstają na drodze przemian chemicznych cukry zewnątrzkomórkowe - mutan, dekstran, fruktan. Wśród nich kluczowe znaczenie dla rozwoju próchnicy ma mutan, który jest nierozpuszczalny, przez co ułatwia przyleganie płytki nazębnej do powierzchni zębów. Dekstran i fruktan stanowią rezerwę metaboliczną, dobrą pożywkę dla bakterii. Należy dodać, że najbardziej niekorzystne dla zębów jest częste spożywanie małych dawek pokarmów bogatych w węglowodany, tzw. podjadanie między posiłkami głównymi. Szczególnie zły wpływ mają produkty miękkie, kleiste, które dobrze przylegają do zęba.
Już po 10 min. od dostarczenia drobnoustrojom węglowodanów pH w jamie ustnej zmniejsza się do 5,0. Jest to tzw. wartość krytyczna pH (5,5 - 5,0), poniżej której dochodzi do procesu demineralizacji szkliwa. Z czasem w miejscu ataku kwasów wytwarzanych przez bakterie odżywianych cukrami szkliwo staje się porowate, a to zmienia jego wygląd. Pojawia się biała matowa plama. Jeżeli proces ma charakter przewlekły, wskutek odkładania się w porach szkliwa różnych barwników, plama przybiera barwę brunatną. Jest to pierwszy objaw próchnicy widoczny gołym okiem. Jeżeli powyższy proces nie zostanie powstrzymany, to szkliwo zostaje zniszczone przez kwasy i toksyny bakteryjne, które następnie zaczynają oddziaływać na coraz głębsze tkanki zęba i powstaje ubytek próchnicowy. Czas, kiedy powstanie ubytek próchnicowy, uzależniony jest również od ilości śliny. Jeżeli ilość śliny będzie prawidłowa to rozwój procesu próchnicowego może trwać kilka miesięcy, lat, lub może nie rozwinąć się wcale. Jeżeli wystąpi niedobór śliny, proces próchnicowy postępuje bardzo szybko.
Ze względu na szybkość rozwoju, próchnicę zęba można podzielić na: (1) próchnicę ostrą, (2) próchnicę przewlekłą, (3) próchnicę zatrzymaną oraz (4) próchnicę kwitnącą. Próchnica ostra najczęściej dotyczy osób młodych, u których szkliwo jest jeszcze słabo zmineralizowane, zębina natomiast ma szerokie kanaliki zębinowe, które stwarzają dogodny dostęp dla bakterii, a co za tym idzie próchnica rozwija się bardzo szybko. Próchnica przewlekła występuje ona raczej u dorosłych. Przebiega wolno, na skutek odkładania się zębiny wtórnej (wytworzonej przez komórki miazgi), która spowalnia przebieg procesu próchnicowego. Niekiedy, z niewyjaśnionych przyczyn, przewlekle postępujący proces próchnicowy ulega zatrzymaniu. Jest to tzw. próchnica zatrzymana. Związana ona jest z efektywniejszymi zabiegami higienicznymi. Próchnica kwitnąca to szybki rozwój próchnicy obejmujący wiele zębów jednocześnie, w miejscach, które są zwykle wolne od próchnicy. Przyczynami tego typu próchnicy może być wiele: zła higiena, jedzenie dużych ilości słodyczy, zmniejszona ilość śliny, wrodzona wady budowy zęba np.: niedorozwój szkliwa i, lub zębiny. Ubytki są rozległe, są zabarwienia mlecznego lub ciemnego i są wrażliwe na szereg bodźców zewnętrznych. Próchnicę można podzielić również ze względu na głębokość w penetracji tkanek zęba. Rozpoznaje się wtedy:
-próchnicę początkową (kredowo-białe odwapnienie tworzące plamę próchnicową),
-próchnicę powierzchowną (ognisko próchnicowe dotyczy wyłącznie szkliwo zęba),
-próchnicę średnią (proces próchnicowy obejmuje swoim zasięgiem zarówno szkliwo jak i zębinę),
-próchnicę głęboką (ognisko próchnicowe obejmuje szkliwo i znaczną część zębiny, a odległość od miazgi jest niewielka).
Gdy bakterie kwasotwórcze spowodują obniżenie pH płytki do poziomu około 5,5 lub mniej, hydroksyapatyt zawarty w szkliwie ulega odwapnieniu i dochodzi do postępu procesu próchnicowego. Z czasem w miejscu ataku kwasów wytwarzanych przez bakterie odżywianych cukrami szkliwo staje się porowate, pojawia się biała matowa plama. Jeżeli proces ma charakter przewlekły, wskutek odkładania się w porach szkliwa różnych barwników, plama przybiera barwę brunatną. Jest to pierwszy objaw próchnicy widoczny gołym okiem. Jeżeli powyższy proces nie zostanie powstrzymany, to szkliwo zostaje zniszczone przez kwasy i toksyny bakteryjne, które następnie zaczynają oddziaływać na coraz głębsze tkanki zęba i powstaje ubytek próchnicowy. Początkowo proces próchnicowy obejmuje jedynie szkliwo. Jeżeli proces próchnicowy postępuje, dochodzi do objęcia zębiny. Przebieg procesu próchnicowego może zbliżyć się do miazgi zębowej. Gdy bakterie występujące w masie próchnicowej znajdą się blisko komory zęba (miazgi) wywołują jej zapalenie. Zapalenie miazgi może być odwracalnym procesem, tylko wtedy gdy pacjent zgłosi się do lekarza stomatologa bez zbędnej zwłoki od momentu pojawienia się pierwszego samoistnego bólu zęba. Proces nieodwracalnego zapalenia miazgi powstaje w wyniku toczącego się zapalenia przez dłuższy okres czasu, co prowadzi do zniszczenia miazgi. Miazga obumiera, a toksyny bakteryjne przechodzą przez wierzchołek korzenia zęba i atakują kość zębodołu. Powstaje zapalenie tkanek około wierzchołkowych.
Jeśli próchnica dotyczy wyłącznie szkliwa (plama próchnicowa) wykorzystuje się metody bezinwazyjne, które odwracają procesy demineralizacji szkliwa. Najczęściej stosuje się preparaty fluorowe w różnych postaciach, np.: lakiery lub żele. Jednak często spotykamy pacjentów, u których próchnica zaatakowała nie tylko szkliwo, ale również zębinę. Wtedy konieczne jest usunięcie zmian próchnicowych z zęba i następnie odtworzenie brakującej części zęba tradycyjną plombą. Przez wiele lat istotnym problemem było stworzenie takiego materiału do wypełnień ubytków w zębach, który trwale łączyłby się z tkanką zęba, był odporny na nacisk, żucie i ścieranie. Udało się to osiągnąć w latach 50tych, gdy amerykański badacz M.G. Buonocore wynalazł technikę wytrawiania szkliwa zębowego kwasem. Dzięki temu uzyskano adhezję do siebie szkliwa, zębiny oraz plomby. Centrum Stomatologii Estetycznej - Dental Progress

Zobacz więcej >>